حرم امام رضا (ع) به عنوان امام هشتم شیعیان در شهر مشهد قرار دارد. این حرم یکی از بزرگ‌ترین حرم امام‌های شیعیان است و به صورت پیوسته از سرتاسر دنیا افرادی رزرو هتل مشهد انجام می‌دهند، و به نیت زیارت و عرض ادب به این حرم می‌آیند. در این نوشته از مجله گردشگری های هتل قصد داریم تا همراه با شما دوستان عزیز به بررسی مفصل راهنمای کامل زیارت حرم امام رضا (ع) بپردازیم. در این بررسی به مواردی نظیر سازه حرم، صحن‌های مختلف، رواق‌های گوناگون و مواردی از این دست خواهیم پرداخت، اگر به بررسی این موارد نیاز دارید، قطعاً این مطلب برای شما مفید خواهد بود.
فهرست مطالب
مروری تاریخی بر حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا قدمتی طولانی دارد و بر اساس مستندات تاریخی قدمت آن به بازه سال 610 هجری قمری باز می‌گردد، در اصل مکان فعلی حرم آرامگاه هارون الرشید، خلیفه و پدر مأمون بوده است. مأمون پس از شهادت امام رضا (ع) او را در کنار قبر پدرش در این مکان دفن کرد. این حرم کم کم به حرم امام رضا معروف شد و سرانجام نام و نشان هارون الرشید نیز از بین رفت. حرم علی‌رغم اینکه در طول تاریخ چندین بار توسط مهاجمانی چون مغولان و غزنویان ویران شده است، اما هر بار توسط شیفتگان امام رضا (ع) بازسازی شده است. در زمان صفویه شاه طهماسب صفوی دستور بازسازی باشکوه حرم را صادر کرد و از آن زمان تاکنون شاهد نوسازی و توسعه مستمر حرم مطهر امام رضا بوده‌ایم. در حال حاضر، این حرم بیش از یک میلیون متر مربع مساحت دارد و آن را به یکی از بزرگ‌ترین اماکن مذهبی جهان تبدیل کرده است.
بررسی برخی از اجزای حرم
برخی از اماکن موجود در حرم را در این بخش برای آشنایی بیشتر شما با زیارت گرد‌آوری کرده‌ایم و در رابطه با هر کدام اطلاعاتی را در اختیار شما قرار می‌دهیم. این موارد عبارت‌اند از:
روضه منوره
روضه منوره به بخشی از زیارت گاه امام رضا در مشهد اطلاق می‌شود که بقایای مبارک آن حضرت در آن دفن شده است. روضه منوره مساحتی نزدیک به 189 متر مربع دارد که حرم مطهر 17/5 متر مربع از این فضا را اشغال کرده است. این بخش از حرم، نقطه مرکزی حرم امام رضا (ع) به شمار می‌رود و سایر بخش‌ها به صورت شعاعی در اطراف آن ساخته شده‌اند. زائران حرم بر این باورند که دعا در روضه منوره یک تجربه معنوی بزرگ است و افراد زیادی از سراسر جهان برای زیارت آن می‌آیند. روضه منوره همچنین به دلیل طراحی معماری خاص و تزیینات زیبا که به زیبایی و آرامش کل حرم می‌افزاید، معروف است.
محل مدفن
“مدفن” به محل دفن اطلاق می‌شود. همان‌طور که قبلاً ذکر شد، پیکر مطهر امام رضا (ع) در حرم هارونیه به خاک سپرده شد. به عبارت دقیق‌تر، ضریح او بر بالای قبر هارون الرشید قرار داشت.
نقاره‌خانه زیارت
نقاره‌خانه احتمالاً یکی از شناخته‌شده‌ترین بخش‌های حرم امام رضا (ع) است که با نوای دلنشین طبل‌های سنتی‌اش که خاطرات غروب و طلوع خورشید را تداعی می‌کند، شهرت دارد. نقاره‌خانه یکی از ایوان‌های صحن انقلاب اسلامی است که در ضلع شرقی صحن قرار دارد. ایوان نقار خانه مانند دیگر تالار‌های صحن با دو کتیبه مزین شده است. کتیبه‌ها به خط محمد حسین شهید مشهدی است که بر روی آن‌ها آیه نور و سوره مبارکه مزمل خطاطی شده است. لازم به ذکر است در ایام عزاداری محرم و صفر و همچنین ایام شهادت امام رضا (ع) به احترام حرمت این مناسبت نوای طبل نواخته نمی‌شود.
معرفی مناره‌های حرم
مناره یک بنای فرهنگی و تاریخی است که در ابتدا قبل از اینکه اهمیت مذهبی پیدا کند برای راهنمایی مسافران در ورودی شهر‌ها استفاده می‌شد. با گذشت زمان، مناره که به گلدسته نیز معروف شد و به منظور اذان گفتن تغییر کاربری داد و به یکی از ویژگی‌های رایج در نزدیکی مساجد تبدیل شد. در حرم امام رضا 12 مناره به چشم می‌خورد که هر کدام با زیبایی‌های خیره‌کننده تزیین شده‌اند. مناره‌های حرم امام رضا در محوطه‌های مختلفی از جمله: دو مناره طلا کاری شده در ایوان طلا و عباسی در صحن انقلاب، دو مناره در صحن جمهوری اسلامی، دو مناره در صحن مسجد گوهرشاد و شش مناره در قسمت اصلی حرم قرار دارند.
آشنایی با صحن‌های حرم امام رضا
یکی از شاخص‌ترین مؤلفه‌های حرم امام رضا، صحن‌های آن است. ابتدا اسامی این صحن‌ها را برای شما لیست می‌کنیم و سپس توضیحاتی را در رابطه با هر مورد در اختیار شما می‌گذاریم.
- صحن انقلاب
- صحن آزادی
- صحن قدس
- صحن جمهوری اسلامی
- صحن جامع رضوی (صحن پیامبر اعظم)
- صحن کوثر
- صحن غدیر
- صحن هدایت
- صحن بعثت
صحن انقلاب
صحن انقلاب قدیمی‌ترین و شناخته شده‌ترین صحن حرم مطهر امام رضا است که به صحن عتیق نیز معروف است. این بنا که در دوران تیموریان ساخته شده است، در جهت شمالی روضه منوره قرار دارد. صحن انقلاب دارای چهار ایوان یا تالار باشکوه است: ایوان طلایی نادری که در قسمت جنوبی صحن، بالای پنجره فولادی قرار دارد. ایوان عباسی نیز در بخش شمالی صحن است. ایوان نقاره‌خانه در شرق صحن و ایوان ساعت در غرب. هر بخش از صحن انقلاب شهرت ویژه‌ای دارد؛ مانند پنجره فولادی که با وجود جنس استیل و برنز سخت، دل بسیاری را نرم کرده است.
یکی دیگر از زیباترین قسمت‌های حرم امام رضا، سقاخانه نادری است که به سقاخانه اسمال طلا نیز معروف است. این سقاخانه اگرچه در زمان نادرشاه افشار ساخته شد، اما شهرت خود را به دلیل روکش طلا توسط اسماعیل خان، فرمانده فتحعلی شاه قاجار به دست آورده است.
صحن آزادی
در مقایسه با صحن انقلاب، صحن آزادی در حرم مطهر امام رضا (ع) الحاقی نسبتاً جدید با قدمتی حدود 200 سال است. به همین دلیل به «صحن نو» نیز معروف است. صحن آزادی نیز مانند صحن انقلاب دارای چهار ایوان یا تالار است. نام این ایوان‌ها به شرح زیر است: ایوان طلا، ایوان ساعت، ایوان باب السلام و ایوان باب الحکمه. به ترتیب در غرب، جنوب، شرق و شمال صحن آزادی قرار دارند.
ساخت صحن آزادی در زمان فتحعلی شاه قاجار آغاز شد، اما مراحل تزیین و تکمیل در زمان ناصرالدین شاه اتفاق افتاد و از این رو ایوان ناصری نیز به آن می‌گویند. صحن آزادی نمونه‌ای زیبا از معماری و آثار هنری پیچیده‌ای است که حرم مطهر امام رضا را مزین کرده است. بازدیدکنندگان اغلب مجذوب زیبایی خیره‌کننده ایوان‌ها و تاریخ منحصر به فرد پشت ساخت حیاط آزادی می‌شوند.
صحن قدس
حرم مطهر امام رضا دارای صحن کوچکی است که به صحن قدس معروف است. این بنا در دوران انقلاب اسلامی ساخته شد و دارای یک سقاخانه به شکل بیت‌المقدس در فلسطین است. این سقاخانه به افتخار امام رضا، امام هشتم شیعیان ساخته شده است و ابعاد آن یک هشتم بیت‌المقدس واقعی است.
صحن قدس علی‌رغم وسعت کمی که دارد برای بسیاری از زائران حرم مطهر امام رضا (ع) از اهمیت بالایی برخوردار است. طراحی و ساخت این سقاخانه ادای احترام به یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین اماکن جهان اسلام است و وجود آن در حرم مطهر امام رضا (ع) گواهی بر میراث ماندگار اسلام و پیوند عمیق بین اماکن مختلف اسلامی در تمام جهان است.
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری اسلامی در سال 1368 شمسی در بخش شرقی حرم مطهر امام رضا (ع) احداث شد و با داشتن ایوان طلایی، سقاخانه، برج ساعت و پنجره فولادی مشرف به روضه منوره، این صحن یکی از شبیه‌ترین صحن‌های حرم به صحن انقلاب است.
صحن جمهوری اسلامی علاوه بر ایوان طلا به باب الولایه نیز شهرت دارد و با این نام نیز شناخته می‌شود. این صحن دارای سه ایوان دیگر به نام‌های باب‌الشهاده، باب العلم و باب الغدیر است.
صحن جامع رضوی
صحن جامع رضوی بزرگ‌ترین صحن حرم مطهر امام رضا (ع) با مساحتی بالغ بر ۱۱۷۰۰ متر مربع است. این صحن عظیم قادر به پذیرایی از 25000 بازدیدکننده برای نماز جماعت است که آن را به یکی از بزرگ‌ترین صحن‌ها در هر مکان مقدس در سراسر جهان تبدیل می‌کند. صحن جامع رضوی که در دوران معاصر ساخته شده است دارای 30 حجره و 46 غرفه است که برای برنامه‌ها و مراسم مذهبی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
صحن جامع رضوی با وجود بزرگی و عظمت، تنها بخشی از معماری پیچیده و حیرت‌انگیزی است که در سرتاسر حرم مطهر امام رضا (ع) یافت می‌شود. بازدیدکنندگان مطمئناً تحت تأثیر زیبایی و مقیاس این مکان باورنکردنی قرار خواهند گرفت که به عنوان گواهی بر میراث ماندگار اسلام و میراث‌فرهنگی غنی ایران است.
صحن کوثر
صحن کوثر به عنوان ورودی حرم مطهر امام رضا از خیابان شهید نواب صفوی است. این صحن، صحن هدایت و جامع رضوی را به هم متصل می‌کند. صحن کوثر اساساً به عنوان ورودی و گذرگاهی به سایر صحن‌ها عمل می‌کند. معمولاً برای مراسم مذهبی از آن استفاده نمی‌شود.
صحن غدیر
صحن غدیر که در جهت جنوب غربی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار دارد یکی دیگر از صحن‌های مهم زیارت حرم امام رضا (ع) است. این بنا برای اتصال صحن‌ها و مسیر‌های مختلف داخل حرم مطهر ساخته شده است.
صحن غدیر به عنوان رابط مستقیم بین صحن جامع رضوی، جمهوری اسلامی و صحن سردر شیرازی عمل می‌کند و به زائرین امکان دسترسی آسان به این مناطق مختلف حرم مطهر را می‌دهد. صحن غدیر با وجود عملکردی که به عنوان رابط بین صحن‌های دیگر دارد، همچنان در نوع خود فضایی زیبا و چشمگیر نیز دارد.
صحن هدایت
در ماه رمضان، زائران حرم مطهر امام رضا (ع) ممکن است این فرصت را داشته باشند که صحن هدایت را ببینند، صحن بزرگی که هر ساله میزبان بسیاری از زائران روزه دار است. صحن هدایت محل تجمع افراد برای باز کردن روزه‌شان در ماه رمضان است. بازدیدکنندگان می‌توانند با نشستن در حیاط زیبا و وسیع از انواع غذا‌ها و نوشیدنی‌های ارائه شده لذت ببرند.
صحن بعثت
صحن بعثت قبلاً به صحن امام خمینی شهرت داشت. اما پس از انجام مرمت‌های قابل توجه، بخش بزرگی از صحن به رواق امام خمینی (ره) تبدیل و فضای باقی‌مانده به صحن بعثت تغییر نام داد.
آشنایی با رواق‌های حرم امام رضا
در این بخش لیست کامل رواق‌های حرم امام رضا را برای شما آماده کرده‌ایم و به بررسی برخی از آن‌ها نیز خواهیم پرداخت. این رواق‌ها عبارت‌اند از:
- رواق دارالحفاظ
- رواق دارالسیاده
- گنبد حاتم خانی
- گنبد الله وردیخان
- توحید خانه
- دارالفیض
- دارالشکر
- دارالشرف
- دارالضیافه
- دارالسعاده
- دارالسلام
- دارالسرور
- دارالعزه
- دارالذکر
- دارالزهد
- شیخ‌بهاءالدین
- دارالعباده
- دارالاخلاص
- دارالولایه
- دارالاجابه
- دارالهدایه
- دارالرحمه
- دارالحکمه
- دارالحجه
- امام خمینی(ره)
- دارالمرحمه
رواق شیخ طوسی
یکی از زیباترین مناظر حرم مطهر امام رضا (ع) تجمع زوج‌های جوانی است که می‌خواهند عقد خود را در حرم انجام دهند و اولین لحظات زندگی خود را در چنین مکان مقدسی جشن بگیرند.
برای انطباق با این سنت، رواق شیخ طوسی به عنوان فضایی ویژه برای این منظور ایجاد شد. آغاز زندگی مشترک زوجین، محیطی زیبا و خاطره‌انگیز است و گواهی بر سنت‌های فرهنگی و مذهبی ماندگاری است که همچنان در حرم مطهر امام رضا (ع) اجرا می‌شود. زائران حرم مطهر امام رضا (ع) می‌توانند از نزدیک شاهد این سنت زیبا باشند و از اهمیت حرم به عنوان مکانی نه تنها مذهبی، بلکه دارای اهمیت فرهنگی و اجتماعی نیز قدردانی کنند.
رواق امام خمینی
رواق امام خمینی (ره) بزرگ‌ترین رواق حرم مطهر امام رضا (ع) است. در ابتدا صحنی بود که دستخوش تغییرات قابل توجهی شد. این محوطه در گذشته به دلیل وجود موزه و کتابخانه بزرگ در انتهای محوطه به صحن پهلوی یا صحن موزه معروف بوده است. امروز رویداد‌های مهم سیاسی، اجتماعی و مذهبی در رواق امام خمینی (ره) از جمله نمازجمعه و اجتماعات شاخص دیگر رخ می‌دهد.
کدام رواق‌ها تفکیک جنسیتی ندارد؟
اگر قصد دارید تا همراه با خانواده خود در یکی از رواق‌ها استراحت کنید، می‌توانید در بین رواق‌های لیست زیر یکی را انتخاب کنید.
- امام خمینی
- کوثر
- غدیر
- دارالزهد
- دارالعباده
- شیخ بهایی
- دارالولایه
- دارالهدایه
- دارالرحمه
- دارالاجابه
- دارالحجه
- شیخ طوسی
- دارالمرحمه
- شیخ حر عاملی
دیگر بخش‌های زیارت حرم امام رضا کدام‌اند؟
به منظور تکمیل بودن راهنمای کامل زیارت حرم امام رضا (ع) دیگر قسمت‌های حرم را در این بخش از مطلب برای شما ذکر می‌کنیم؟
حرم دارای 2 کتابخانه جامع و مطرح است که عبارت‌اند از:
- کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
- کتابخانه جامع گوهرشاد یا اهل‌بیت علیهم‌السلام
همچنین چندین موزه در حرم مطهر قرار دارد که می‌توانید در بازه زمانی 8 الی 12 ظهر از آن‌ها دیدن کنید، این موزه‌ها عبارت‌اند از:
- موزه قرآن و نفایس
- موزه مرکزی
- موزه تخصصی فرش
- موزه مردم‌شناسی
- موزه آثار اهدایی سید علی خامنه‌ای
- موزه آثار استاد محمود فرشچیان
خلاصه مطلب
در این مطلب از مجله گردشگری های هتل به بررسی راهنمای کامل زیارت حرم امام رضا (ع) پرداختیم. همان‌طور که مطالعه کردید با معرفی تمامی صحن‌ها، رواق‌ها، موزه‌ها و… سعی داشتیم تا شما را با تمامی بخش‌های کوچک و بزرگ حرم مطهر آشنا کنیم. امیدواریم این راهنما برای شما مفید بوده باشد. حرم امام رضا یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی تمام عالم شیعه است و با بخش‌های مختلف می‌تواند به عنوان یک مکان دیدنی و گردشگری بی همتا نیز به حساب آید. شما می‌توانید با استفاده از این راهنمای کامل زیارت حرم امام رضا (ع) به تک تک بخش‌های حرم سر بزنید و از دیدن آن‌ها لذت ببرید.
