کرمانج ها و تاریخچه این قوم

کرمانج ها همان کوردهای خراسان که بخشی از مردم کورد ایران‌ می باشند که بخش بزرگ این قوم در منطقه شمال خراسان است که این منطقه با نام کوردخانه شناخته می‌شود. زبان مردم این منطقه کوردی کرمانجی و دین آنان اسلام (شیعه) است. کوردهای خراسان از ترکیب کردستان کردهای سوریه، قفقاز، باکو، ترکیه، کردهای جنوب عراق، ماکو و مهاباد و پیرانشهر تشکیل شده‌اند و کردهای افغانستان، پاکستان و هندوستان هم از خراسان به آن ولایت رفته‌اند.

 

جهت آشنایی با قومیت کرمانج ها ، بیشترین پراکندگی در خراسان در بخش خراسان شمالی (بجنورد – قوچان – شیروان -درگز) ساکن هستند که میتوانید در این بخش در کنار سایر جاذبه های گردشگری شهرهای خراسان با فرهنگ و بوم این مناطق آشنا شوید. در ادامه با مقاله کرمانج ها و تاریخچه آن ها در وبلاگ گردشگری های هتل همراه ما باشید.

تاریخچه کوردها

• مردم کورد تبار منطقه خراسان بنا به منابع تاریخی نوادگان کوردهایی هستند که در زمان شاه عباس از منطقه شرقی ترکیه به این نواحی برای نگهداری از مرزهای ایران کوچ داده شدند
• بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سرکشی خان‌های کورد و بکار بردن آنان در مقابله با حملات بی‌امان ازبکان، مغول کوردها قبل از زمان صفویه نیز در خراسان سکنی داشته‌اند.
• کورد بودن ابومسلم خراسانی از سرداران بزرگ خراسان

وجه تسمیه کرمانج

واژۀ کرمانج یا کِرمانج، همچنین گاه در تلفظ شفاهی دیگر خلاصه شده و کِرماج یا کِرمان نیز گفته می‌شود.همچنین ممکن است در کوردی شمالی به صورت کُردمانج تلفظ و نگاشته شود. مایکل چایِت در واژه‌نامۀ کردی کرمانجی-انگلیسی خود نوشته که در میان کوردهای ترکیه واژۀ کرمانج به روستاییان غیرعشایر گفته می‌شود، اما در کردستان عراق به بخشی از بزرگان قبایل اطلاق می‌شود.این واژه همچنین در معنای روستایی و رعیت به کار می‌رود.

جغرافیای منطقه کورمانج ها

• منطقه کرمانج ها در شمال خراسان در ایران قرار گرفته و ساکنان آن بیشتر اقوام کورد هستند.
• در استان خراسان شمالی حدود ۴۶ درصد جمعیت را کوردها تشکیل می‌دهند که بزرگترین گروه قومی این استان‌اند.
• یکی از عمده ویژگی‌های قوم کرمانج های خراسان شمالی که افراد این قوم را از دیگر اقوام ممتاز می‌کرده پوشش مردان و زنان این قوم بوده‌است که اکنون تنها به عنوان زینت به کار برده می‌شود.
• این اقوام شامل حدود ۲۲ ایل یا طوایف مهم کوردی است. اکنون این منطقه با توجه به تقسیمات سیاسی ایران جزئی از استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان به حساب می‌آید.
• شهرهای قوچان، شیروان، فاروج، بجنورد، درگز، اسفراین، کلات،چناران و آشخانه دارای اکثریت اقوام کرد و شهرهای مشهد، نیشابور، سبزوار، داورزن، جوین، جغتای و خوشاب دارای اقلیت کورد می‌باشند و بیشترین جمعیت کوردنشین در شهرهای قوچان، شیروان، فاروج، بجنورد واسفراین می‌باشند. 

آداب و رسوم عروسی کوردها

• عروسی کرمانج های خراسان امروز فراتر از عروسی‌های رایج است و عملا به جشن بزرگ و همایش فرهنگی در منطقه تبدیل شده‌است.
• حضور جمعیت از شهرهای مختلف، هنرنمایی هنرمندان گوناگون، تجلیل از سرآمدان موسیقی وفرهنگ منطقه در برخی عروسی‌ها حضور زنان با لباس زیبا و رنگارنگ محلی، شعر خوانی شاعران محلی و توجه ویژه به استفاده از نمادهای بومی محلی در تزیین جایگاه و محیط عروسی و بهره‌ گیری از سنت‌های نیک شه واش (شادباش) و دیگر آیین‌های عروسی سبب شده‌است که هر عروسی به یک جنگ بزرگ فرهنگی و هنری منطقه تبدیل شود و سی دی این عروسی‌ها در کوتاهترین زمان و در سطح وسیعی مورد استفاده خانواده‌ها قرار گیرد و گاه یک عروسی سنتی فراتر از یک شهر و استان مورد استقبال قرار گرفته‌است.

• در قدیم عروسی‌های کوردی سه شبانه روز و بنا به برخی نظرها و نوشته‌ها از جمله کتاب ارزشمند <رامشگران شمال خراسان> هفت شبانه روز به طول می‌انجامیده که به علت تغییر شرایط زندگی بیشتر عروسی‌های کردی در یک شبانه روز برگزار می‌شوند.

مراسم خنچه کشان در عروسی کرمانج های شمال خراسان

موسیقی کوردی خراسان

موسیقی کوردی خراسان که سراسر شمال خراسان، یعنی از سرخس تا شمال گنبد کاووس (از مشرق به مغرب) و از باجگیران و درگز تا نیشابور و سبزوار (شمال به جنوب) را در بر می‌گیرد، از اصالت و ویژگی خاصی برخوردار است. گاهی شنونده را به اوج عرفان و معنویات و عالم ملکوتی سیر می‌دهد. زمانی در غم، هجران و سوز و گداز، اشک چشم شنونده را سرازیر می‌کند و زمانی، به اوج شادی، رقص و پایکوبی وامی‌دارد. این اصالت و گستردگی، از تاریخ پر فراز و نشیب و سرزمین‌های پست و بلند، کوهستان‌ها، جلگه‌ها، کوچ‌ها و جابجایی و برخورد با اقوام و ملل مختلف، طبیعت و آبشارها، نغمه پرندگان و…نشأت گرفته‌است.

موسیقی کوردی خراسان چهار جنبه دارد:

۱-دینی ۲-رزمی ۳-بزمی ۴- سوگی. که هر یک از این چهار اصل نیز به مقام‌ها، آهنگ‌ها و شاخه‌های متعددی تقسیم می‌گردد.

سازهای زهی رایج در میان کردهای خراسان عبارتند از:

کمانچه، دوتار، شش‌تار، تنبور (که چهار سیم دارد و اکنون در بین کوردهای غرب کشور، معمول است).

سازهای بادی که در میان کردهای خراسان رواج داشته‌است و دارد عبارتند:

۱-کرنای ۲-سرنا ۳-شاخ نفیر ۴-نی هفت بند ۵-دوزله (قوشمه) ۶-نای نوازان می‌باشد

طبقه‌بندی گروه‌های هنری کورد خراسان

1. عاشق‌ها : نوازندگان اصیل و حرفه‌ای کورد خراسان هستند که این شغل را پدر بر پدر، به میراث برده‌اند و به صورت موروثی عاشق نوازندگی هستند. سازهای آن‌ها عبارتند از کرنا، سرنا (پیق)، دهل، دوزله (قومشه) و کمانچه.
2. بخشی‌ها: بخشی به کسی گفته می‌شود که نوازنده چیره‌دست دوتار باشد و شاعر، نوازنده و خواننده باشد.
3. بلیروان‌ها : نی نوازانی هستند که بیشترشان به صورت شبانان و چوپانان، در فضای باز کوهستان به نواختن و فراگیری آن اقدام می‌کنند و گله گوسفندان یا شتران را با آوای نی خود، به چرا و حرکت وامی‌دارند. نی از زیباترین و اصیل‌ترین آلات موسیقی کوردهای خراسان است.
4. لوطی‌ها: مردمانی آواره، سرگشته و بی قید و بند به دنیا هستند. تنها ساز آنها، دپ یا همان دایره است. بیشتر اشعار هزل و هجو می‌خوانند و از ستمگران و صاحبان زور و زر انتقاد می‌کنند.
5. لولوچی‌ها: آوازه خوان‌های غیر حرفه‌ای هستند که معمولا در جوانی یا به مناسبت حال، همراه با تار بخشی‌ها یا ساز عاشق‌ها، یا بدون ساز آواز می‌خوانند. لولوچی‌ها، بابت کار خود، حق گرفتن دستمزد ندارند.

پوشاک کوردها

پوشش زن کرمانج های خراسان شاخصه‌های منحصربه‌فردی دارد که نوع پارچه، زینت‌ها، نام‌ها و پردازش رنگ از جمله این ویژگی‌ها است.

لباس زن کرمانج خراسان شمالی ترکیبی از :

دوقسمت اصلی لباس زن کورد : 1 – گراس (goras) یعنی بالاتنه که پیراهنی ساد و یقه خاصی ندارد . 2- شیلوار یا دامن و پارچه ، کله (kolle)و نظامی است.

3 – «کله» پوششی است از جنس پارچه مخمل که بر روی گراس پوشیده می‌شود. برای کله از پارچه مخمل با رنگ‌های تند و گرم مثل قرمز و سبز و بنفش استفاده می‌شود.

• این لباسها با سکه‌های تزیینی که در اصطلاح کرمانجی «دراو» نامیده می‌شود که با حلقه بر روی سکه، تزیین می‌شود.
• سکه‌های متعدد بر روی کله، هنگام راه رفتن، صدایی خاصی تولید می‌کند.
• به حاشیه یقه، جیب‌ها و سر آستین‌های کله، نوارهایی زیگزاگ با رنگ‌های تند، دوخته می‌شود.
• زن کرمانج برای پوشش سر از (پشمی) که امروز به روسری موسوم است و شالی مخصوص استفاده می‌کند، این سرپوش‌ها حتی روی چهره زن به جز چشمان را می‌پوشاند.

علت تغییر لباس و رقص و فرهنگ کوردهای خراسان، بعد از کوچ تاریخی

• تغییر و تحول لباس به علت شرایط اقلیمی و نوع خاص زندگی کوردها یعنی چادرنشینی و سردی و گرمی هوا، اشکال گوناگون را به خود گرفته و از رنگ‌های شاد برگرفته طبیعت بوده‌است.
• رقص‌ها نیز به علت عدم تحریک کافی در گذشته به ناچار تغییریافت و تحریک آن بیشترشد.
• فرهنگ کوردها ی خراسان، مثل آبی در حال حرکت و پرش و خیزش است و در طول تاریخ با بهره گیری از مللی که با آن مواجه بوده و از مرزهای روم گرفته تا ارمنستان و گرجستان و قفقاز و آذربایجان است و خراسان و هندوستان، از زیبایی‌های هر ملتی استفاده کرده است.
• صدها آهنگ در موسیقی کرمانج های خراسان وجود دارد که هر کدام، فلسفه مخصوص به خود دارند که در کتاب تاریخ موسیقی ایران به آن پرداخته‌اند.

لهجه کوردی

کرمانج ها دارای لهجه‌های گوناگونی مانند جلالی، شکاکی، هرکی، دری (با فارسی دری اشتباه گرفته نشود)، بادینی (بادینانی) و لهجه ملکشاهی است.

زبان قوم کورد

زبان کوردها همانند ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری، کوردها در تمام شاخه‌ها شباهت بسیار دارند اما عمده تفاوت لهجه‌های آنان این است که به ترتیب از نقاط جنوبی به سمت شمال زبان کوردی به طرف ساده‌تر شدن و خلاصه گویی پیش می‌رود. کرمانج‌های خراسان نیز به تبع این تغییر با زبانی ساده‌تر سخن می‌گویند.

عبارت «کرمانجی» اصطلاحی است که به زبان اصلی کوردها نسبت داده می‌شود.

این زبان دارای سه گویش اصلی :

1- کورمانجی یا کرمانجی شمالی

2- سورانی یا کرمانجی مرکزی

3- کرماژی یا کرمانجی جنوبی می‌باشد.

آسیب شناسی زبان مادری در میان کردهای خراسان

• روند پرسرعت جریان مدرنیسم و شهرنشینی
• بی‌توجهی تحصیلکردگان و نخبگان کرد شمال خراسان
• تکثر زبانی و اختلاط قومیتی در شمال خراسان
• نبود رسم الخط نوشتاری
• ضعف ادبیات کودک و تولیدات فرهنگی در حوزه کودکان در شمال خراسان
• ضعف رسانه جمعی
• نبود چاپ و نشر کردی
• ضعف تشکیلات و انجمن‌های فرهنگی -مدنی

عشایر کرمانج ها

مهم‌ترین ییلاقات عشایر این قوم شامل رشته کوه‌های گلیل، هزار مسجد، آلاداغ، مراوه تپه و شاه جهان است. در آذربایجان غربی نیز در شهرستان‌های ارومیه، سلماس، خوی، ماکو، پلدشت و… دویست هزار کرمانج زندگی می‌کنند.

ایل های کرمانجی چه کسانی هستند؟

• بزرگ‌ترین ایل در شیروان ایل مرادخانی که به (حسین‌زاده) شهرت دارند هستند.
• ایل توپی ها در شیروان، قوچان، مشهد، سبزوار، جوین
• در نیشابور ایل عمارلو قرار دارند
• ایل مژدگانی ها در نیشابور
• در شیروان، فاروج، درگز و مشهد ایل زعفرانی ها ساکن هستند. (توپکانلوها از زیر شاخه‌های ایل زعفرانلو می‌باشد)
• ایل ملکشاهی و ایل شوهان در کاشمر
• ایل زنگنه در فاروج
• قوچان: طوایف زعفرانلوها ، برانلو، آرامانی، سعدانی، کیوانی، عمارلو، شادی، بچاوند، باوه نور در قوچان که همگی از ایل بزرگ حسنلو هستند. شیخ امیرانی، سووانی، پیچپرانی، شامی، بهادرانی. ایل توپکی ها ، تیتکانی، حمزه یی، رشوانی، رودکانی، زیدانی
• بجنورد: ایل کرد افشار و دوانی در مزوج و بجنورد
• رادکان: کاوانلو
• اردلان: شارلو، گوشانلو، ترسانلو، بادللو

ورزش های کرمانجی

ورزش اصلی کرمانج ها مخصوصا در خراسان کشتی باچوخه می‌باشد که در طول سال در بسیاری از شهرهای کرمانج‌نشین برگزار می‌شود و مهم‌ترین رقابت آن همه ساله در چهاردهم فروردین در گود زینل خان اسفراین برگزار می‌شود.

کشتی با چوخه یکی از معروف‌ترین ورزش‌های محلی ایران است. کشتی با چوخه که در میان کردهای خراسان رواج دارد، از تاریخچه کهنی برخوردار است و این ورزش بومی در بسیاری از مراسم محلی به خصوص جشن عروسی نیز رایج بوده‌است. کردهای خراسان از قدیم برای این کشتی اهمیت خاصی قائل بودند و در پرورش پهلوانان این رشته می‌کوشیدند. این کشتی به‌طور سنتی در مراسم عروسی ایام نوروز در روستاها برگزار می‌شد.