شهر تبریز با تاریخ کهن خود که قدمتی بیش از 3000 سال دارد یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود و بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است. از میان این آثار، ربع رشیدی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین یادگارها و جاهای دیدنی تبریز شناخته می‌شود که بازتاب‌دهنده‌ی پیشینه‌ی غنی و جایگاه فرهنگی این شهر است. این بنا در دوره‌های مختلف تاریخی نقش مهمی در زندگی علمی و فرهنگی ایران داشته و همچنان یکی از نقاط دیدنی تبریز به شمار می‌آید.
فهرست مطالب
ربع رشیدی تبریز کجاست؟
ربع رشیدی در تبریز یکی از آثار تاریخی تبریز است که در محله باغمیشه، در نزدیکی کوه بیلانکوه، قرار دارد. این بنا یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دوره ایلخانی بوده و امروزه به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود.
- آدرس ربع رشیدی: استان آذربایجان شرقی، تبریز، محله باغمیشه، دامنه کوه بیلانکوه
- ساعات بازدید: به دلیل اهمیت باستان‌شناسی و حساسیت منطقه، بازدید از مجموعه رشیدی برای عموم همیشه امکان‌پذیر نیست. تنها در دو هفته ابتدایی فروردین (ایام عید) بازدید عمومی مجاز است. البته در ساعات مختلف شبانه‌روز، امکان مشاهده این بنا از فاصله دور وجود دارد.
مسیرهای دسترسی به ربع رشیدی
برای دسترسی به این مجموعه می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اگر از وسایل عمومی استفاده می‌کنید، می‌توانید از ایستگاه متروی دانشگاه با اتوبوس‌های عبوری به این مکان تاریخی برسید. اتوبوس‌های خیابان عباسی از گزینه‌های خوب برای دسترسی هستند و ربع رشیدی بین دو ایستگاه علی‌آباد و چهارراه عباسی واقع شده است.
در صورت استفاده از خودروی شخصی، مسیر به خیابان عباسی از خیابان هفت تیر وارد شوید و در انتهای آن به یک سه‌راهی خواهید رسید. در این نقطه به راست بپیچید و سپس اولین چهارراه در این مسیر، تقاطع خیابان‌های عباسی و خبازی است که ربع رشیدی در شمال شرقی آن قرار دارد. این منطقه در خارج از شهر تبریز قرار گرفته است، بنابراین استفاده از تاکسی یا خودرو شخصی نیز از دیگر گزینه‌های مناسب برای رفتن به این مجموعه هستند.
معرفی ربع رشیدی تبریز
ربع رشیدی تبریز یکی از آثار تاریخی و فرهنگی تبریز است که در دوره ایلخانان و به همت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شد. این مجموعه در کوهپایه‌های سرخاب و شمال شرقی تبریز قرار داشت و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی و آموزشی زمان خود شناخته می‌شد. این مجموعه شامل بناهایی مانند مدرسه، دانشگاه، حمام و مسجد بود و هدف از احداث آن گردهم‌آوری دانشمندان و اندیشمندان آن دوران بود.
واژه “ربع” به معنای سرا یا خانه است، و نام این مجموعه به معنای سرای رشیدیه اشاره به بنیان‌گذار آن دارد. امروزه از این مجموعه وسیع تنها بقایای محدودی باقی مانده است، اما اهمیت آن به‌عنوان نخستین دانشگاه بین‌المللی ثبت‌شده در جهان همچنان پابرجاست. این بنا نمادی از شکوه علمی و فرهنگی ایران در گذشته محسوب می‌شود.
تاریخچه ارگ رشیدی تبریز
ربع رشیدی یکی از آثار برجسته تاریخی در تبریز است که در دوره ایلخانان مغول و با تلاش خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر اعظم غازان‌خان، بنا شد. این مجموعه در سال ۶۹۴ قمری پایه‌گذاری شد و به‌عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی شامل مدرسه، مسجد، کتابخانه، بیمارستان و سایر امکانات عمومی طراحی شده بود. هدف از ساخت این مجموعه، گردهم‌آوری دانشمندان و گسترش علوم و فرهنگ در آن زمان بود.
ارگ رشیدی همانند شهری کوچک عمل می‌کرد و امکاناتی مانند حمام، دارالایتام و مهمانسرا را نیز در خود جای داده بود. برای تأمین هزینه‌های این مجموعه، خواجه رشیدالدین املاک گسترده‌ای را در مناطق مختلف از جمله ایران و گرجستان وقف کرد. اما پس از قتل او در سال ۷۱۸ قمری، ربع رشیدی دچار غارت و ویرانی شد.
در دوره صفوی، شاه عباس دستور به مرمت این مجموعه داد، اما در نهایت توجه کافی به آن نشد و مجدداً به‌صورت مخروبه درآمد. امروزه از این اثر تاریخی تنها بقایای محدودی باقی مانده است، اما همچنان به‌عنوان یکی از یادگارهای مهم علمی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود.
معماری ربع رشیدی
ربع رشیدی، یکی از بناهای تاریخی تبریز، دارای برج جنوبی بلندی به ارتفاع ۱۲ متر و قطر ۲۷ متر است که طراحی آن با استفاده از فرم استوانه‌ای و ترکیب دقیق مصالح انجام شده است. این برج به واسطه یک پل سنگی به طول ۱۷ متر به بخش جنوبی دژ متصل شده است. شکل استوانه‌ای برج به گونه‌ای است که قطر آن به تدریج و با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد، امری که پایداری سازه را تقویت کرده است.
ساخت این برج از مصالحی نظیر سنگ‌های بزرگ، ملات آهکی و تیرهای چوبی بهره می‌برد. نکته جالب این است که در این سازه از سنگ قبرهای قدیمی نیز استفاده شده که باعث استحکام بیشتر آن شده است. اگرچه امکان استفاده از آجر در این سازه وجود داشت، سازندگان ترجیح داده‌اند از سنگ برای دوام بیشتر بهره بگیرند. در قسمت بیرونی برج، سنگ‌چینی پلکانی دیده می‌شود که در کنار کلاف‌کشی‌های سنگی، ظاهری مستحکم به بنا داده است.
ترکیب دقیق سنگ‌های فشاری و تیرهای چوبی در بخش‌های مختلف این سازه از ویژگی‌های قابل‌توجه معماری این مجموعه است که به پایداری آن در برابر زمین‌لرزه‌های شدید کمک کرده است. سبک آذری که در ربع رشیدی به‌خوبی نمود پیدا کرده است، به ویژگی‌هایی همچون ابعاد بزرگ بنا، ایوان‌های مستطیلی و استفاده از اشکال هندسی توجه ویژه دارد. این ویژگی‌ها در کنار تزئینات زیبای بنا، معماری ربع رشیدی را به یکی از آثار ارزشمند و ماندگار تاریخ ایران تبدیل کرده است.
بخش‌های مختلف ربع رشیدی
مجموعه رشیدی از سه بخش اصلی تشکیل شده است. این بخش‌ها شامل ربع رشیدی به عنوان قسمت اصلی، شهرستان رشیدی که به عنوان مجموعه‌ای مسکونی و جانبی طراحی شده بود، و ربض رشیدی که محل سکونت اقشار مرفه بوده است، می‌باشد. در ادامه به معرفی و بررسی هر یک از این بخش‌ها خواهیم پرداخت.
ربع رشیدی
ربع رشیدی یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی گذشته بود که بخش‌های مختلفی را در خود جای داده بود. این مجموعه شامل قسمت‌های زیر بود:
- مجموعه روضه:
- دو مسجد برای برگزاری نماز و تدریس در فصول مختلف سال؛
- دفاتر اداری برای مدیریت مجموعه؛
- حجره‌هایی برای اقامت مدرسان، استادیاران و طلاب؛
- امکانات رفاهی شامل حمام، کتابخانه، و حوضخانه؛
- بخش‌های دیگر مانند خزانه، مکان پذیرایی از مهمانان، و اتاق مذاکره.
- خانقاه: محلی برای اقامت صوفیان و شیخ با امکاناتی مانند آشپزخانه و مکان سماع.
- دارالضیافه: شامل دو ساختمان، یکی برای اقامت مدرسان و طلاب و دیگری برای پذیرایی از مسافران.
- دارالشفا: مرکزی برای ارائه خدمات پزشکی و آموزش علوم مرتبط.
- دارالمساکین: فضایی خارج از مجموعه برای پذیرایی روزانه از نیازمندان و ارائه وعده غذایی رایگان.
این ساختار منظم و امکانات متنوع، ارگ رشیدی را به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و اجتماعی تبدیل کرده بود.
شهرستان رشیدی
شهرستان رشیدی یکی از بخش‌های مهم و گسترده مجموعه ربع رشیدی بود که شامل محله‌های مختلف، خیابان‌ها، کوچه‌ها، و مجموعه‌ای از امکانات رفاهی و اقتصادی می‌شد. این شهرستان شامل بیست و چهار کاروانسرای رفیع، هزار و پانصد کارگاه صنعتگری، سی هزار خانه، و تعداد زیادی باغ بود. علاوه بر این، شهرستان رشیدی به یک دارالضرب، حمام، کارخانه شعربافی، رنگرزی و کاغذسازی مجهز بود که ارتباط تنگاتنگی با مراکز آموزشی این مجموعه داشتند و رفاه ساکنان این شهرستان را تأمین می‌کردند.
ربض رشیدی
ربض رشیدی منطقه‌ای در مجموعه ربع رشیدی بود که به ساخت خانه‌های مخصوص خانواده‌های متولی، مشرف و ناظر اختصاص داشت. این خانه‌ها همچنین برای سکونت غلامان خاص، مسئولان، مهندسان و معماران طراحی شده بودند، و فضایی خاص و جدا از قسمت‌های دیگر مجموعه را فراهم می‌کردند.
وقف‌نامه ربع رشیدی
خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی برای سازماندهی املاک وقفی مجموعه رشیدی، وقف‌نامه‌ای تهیه کرد که به وقف‌نامه ربع رشیدی معروف است. تنها یک جلد از این وقف‌نامه در کتابخانه مرکزی شهر تبریز موجود است. این نسخه در سال ۱۳۴۸ از خانواده حاجی ذکاءالدوله سراجمیر خریداری شد و سپس به انجمن آثار ملی منتقل گردید.
وقف‌نامه ربع رشیدی در خرداد ماه ۱۳۸۶ از سوی سازمان کتابخانه ملی ایران به یونسکو معرفی شد. این وقف‌نامه در نشستی که از ۲۱ تا ۲۵ خرداد در یونسکو برگزار شد، به همراه شاهنامه بایسنقری در فهرست میراث مستند این سازمان به ثبت رسید. در این نشست، ۳۸ اثر از کشورهای مختلف جهان در فهرست آثار مستند یونسکو قرار گرفتند. این اقدام موجب شد که تعداد آثار ثبت شده در این فهرست به ۱۵۸ اثر برسد.
رزرو هتل های تبریز از های هتل
اگر شما نیز قصد سفر به تبریز و اقامت در این شهر تاریخی و زیبا را دارید، استفاده از سایت های هتل برای رزرو هتل های تبریز می‌تواند تجربه سفرتان را بسیار راحت‌تر کند. های هتل، با ارائه امکانات مختلفی مانند مقایسه قیمت‌ها، نقد و بررسی هتل‌ها و امکان رزرو آنلاین، فرآیند رزرو را بسیار ساده کرده است.
سوالات متداول
ربع رشیدی کجاست؟
ربع رشیدی یکی از آثار تاریخی تبریز است که در محله باغمیشه، در نزدیکی کوه بیلانکوه، قرار دارد.
بع رشیدی چیست و چه بخش‌هایی دارد؟
ربع رشیدی یک دانشگاه و شهرک آموزشی-علمی تاریخی است که شامل مسجد، خانقاه، دارالضیافه، دارالشفا و بخش‌های مختلف دیگر می‌شود.
مکان‌های نزدیک به ربع رشیدی برای اقامت چیست؟
هتل‌های نزدیک مانند هتل پارس، هتل لاله، و هتل کایا می‌توانند انتخاب‌های مناسبی برای اقامت باشند.
امکان بازدید از ربع رشیدی وجود دارد؟
به دلیل حساسیت بالای منطقه و تحقیقات باستان‌شناسی، این منطقه همیشه برای بازدید عموم باز نیست. تنها در ایام عید (دو هفته آغازین فروردین) امکان بازدید برای عموم فراهم است. البته بدون ورود به منطقه، بازدید از دور و در هر ساعت از شبانه‌روز امکان‌پذیر است.
