اصفهان شهر گنبد‌های فیروزه‌ای و زاینده‌رود خروشان، گویی نگینی درخشان در تاریخ ایران زمین است. در میان انبوه آثار تاریخی و فرهنگی و جاهای دیدنی اصفهان، مسجد جامع اصفهان، همچون نگینی بر تارک نصف جهان می‌درخشد. اما عظمت مسجد جامع اصفهان فقط در زیبایی ظاهری آن خلاصه نمی‌شود. این مسجد در طول تاریخ، همواره پناهگاه مردم بوده است. در غم و شادی، جنگ و صلح مردم اصفهان در سایه این مسجد آرامش و امید یافته‌اند.
امروزه، مسجد جامع اصفهان نه فقط به عنوان یک مکان مذهبی، بلکه به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم، پذیرای گردشگران از سراسر جهان است. هر ساله، میلیون‌ها نفر از این مسجد دیدن می‌کنند و عظمت و شکوه آن را به نظاره می‌نشینند. اگر شما هم قصد سفر به اصفهان را دارید، بازدید از مسجد جامع را در برنامه خود قرار دهید و تا انتها با ما همراه باشید تا به تحلیل این مکان تاریخی بپردازیم.
فهرست مطالب
- 1 معرفی مسجد جامع اصفهان
- 2 مسجد جامع اصفهان کجاست؟
- 3 تاریخچه مسجد جامع اصفهان
- 4 معماری مسجد جامع اصفهان
- 5 بخش‌های مسجد جامع اصفهان
- 6 هتل‌های نزدیک مسجد جامع اصفهان
- 7 سنگاب‌های مسجد جامع اصفهان
- 8 ارزش‌های معماری مسجد جامع اصفهان
- 9 مسجد جامع (مسجد جامع عتیق) اصفهان
- 10 ساعات بازدید و بلیط مسجد جامع اصفهان
- 11 پرسش‌های متداول
معرفی مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان که با نام‌های مسجد جمعه اصفهان و مسجد جامع عتیق نیز شناخته می‌شود، در انتهای بازار بزرگ اصفهان قرار گرفته و انعکاس‌دهنده سیر تحول معماری اسلامی در طول قرون متمادی است. در معرفی مسجد جامع اصفهان باید گفت که این بنای باشکوه که در زمینی مستطیل شکل بنا شده، دارای ده ورودی مجزا است که هر کدام مانند پنجره‌ای، چشم‌اندازی از ظرافت و خلاقیت را به نمایش می‌گذارند. ایوان‌های رفیع، سنگاب‌های نفیس، کتابخانه‌ای غنی و تزیینات چشم‌نواز، تنها گوشه‌ای از زیبایی‌های این مسجد بی‌نظیر را تشکیل می‌دهند.
مسجد جامع اصفهان کجاست؟
اینک به بررسی سؤال “مسجد جامع اصفهان کجاست؟” می‌پردازیم. مسجد جامع اصفهان مشهور به مسجد عتیق، در قلب شهر تاریخی اصفهان و در انتهای بازار بزرگ بنا شده است. این بنای باشکوه که یادگاری از دوران سلجوقیان است، محبوبیت خاصی در میان دیگر بنا‌های تاریخی شهر دارد. برای رسیدن به این مسجد تاریخی، می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به مسجد جامع، ایستگاه میدان شهدا است. اگر با خودروی شخصی به این مکان می‌روید، می‌توانید از طریق خیابان‌های ابن سینا، هاتف، عبدالرزاق، کمال یا ولیعصر به خیابان علامه مجلسی و سپس به مسجد جامع برسید.
آدرس مسجد جامع اصفهان: اصفهان، میدان قیام، خیابان علامه مجلسی.
تاریخچه مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان دریچه‌ای به سوی گذشته گشوده و داستانی شگفت‌انگیز از دگرگونی‌های تاریخی را روایت می‌کند. تاریخچه مسجد جامع اصفهان و کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه، حقایق شگفت‌انگیزی را برملا کرده است. یافته‌های باستان‌شناسان، از جمله بقایای پایه ستونی با تزیینات دوره ساسانیان، حکایت از بنایی قبل از اسلام در این نقطه دارد. احتمالاً این مکان، پیش از تسلط اعراب بر ایران، به عنوان آتشکده‌ای مهم مورد استفاده قرار گرفته و از جایگاه مذهبی والایی برخوردار بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، بنای اولیه مسجد در قرن ۱ و ۲ هجری و در زمان عباسیان بنا شد.
در طول قرن‌ها، این مسجد بار‌ها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و بخش‌هایی به آن اضافه شده است. در قرن سوم هجری، محراب مسجد تخریب و جهت قبله آن تغییر یافت. همچنین کتابخانه‌ای در مسجد ساخته شد تا کتب معتبر آن دوران را در خود جای دهد. سیمای فعلی مسجد جامع اصفهان، حاصل تلاش معماران در دوره‌های مختلف است. احداث اولیه آن در زمان سلجوقیان صورت گرفت و در دوره‌های آل بویه و صفویان، بخش‌های چشمگیری به آن اضافه شد. در زمان اسماعیلیان، مسجد به آتش کشیده شد، اما در همان سال دوباره بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت.
معماری مسجد جامع اصفهان
معماری مسجد جامع اصفهان، داستانی از فراز و نشیب‌های تاریخ را روایت می‌کند. این مسجد در طول زمان، بار‌ها طعم تلخ جنگ، آتش‌سوزی و زلزله را چشیده است. اما هر بار با همت و تلاش معماران و هنرمندان، از خاکستر خود برخاسته و زیباتر از قبل شده است. ورودی‌های متعدد مسجد، بیانگر ارتباط گسترده آن با بافت قدیم شهر است. گذرگاه‌ها و معابر اطراف مسجد، گویی رهگذران را به سفری در گذر زمان دعوت می‌کنند. ایوان‌های رفیع و باشکوه مسجد، نمادی از شیوه اصیل مسجدسازی ایرانیان است.
گچ‌بری‌های ظریف، کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز و مقرنس‌کاری‌های استادانه، هر گوشه از مسجد را به یک شاهکار هنری تبدیل کرده‌اند. مسجد جامع اصفهان، در گذر زمان، شاهد تحولات عظیمی در معماری بوده است. این مسجد که در ابتدا به سبک مساجد عربی یا خراسانی بنا شده بود، در قرن پنجم هجری با تغییر معماری، به مسجدی چهار ایوانه تبدیل شد. گنبد‌های مسجد نیز، از ابتدا 4 ضلعی بودند و به مرور زمان، به 8، 16 و 32 ضلعی و در نهایت به شکل دایره درآمدند.
کتیبه‌های متعدد مسجد، نام پادشاهان و وزرای نامداری همچون شاه عباس صفوی، ملک‌شاه سلجوقی، خواجه نظام‌الملک و محمد حسین خان صدر را بر خود حک کرده‌اند. این کتیبه‌ها، گویی سند افتخاری از تاریخ پر فراز و نشیب ایران هستند. آجر، ماده اصلی ساخت مسجد جامع اصفهان است. خشت خام نیز در ساخت این بنای عظیم به کار رفته است. ستون‌های آجری دو بخشی، سه بخشی و چهار بخشی، ایوان‌های چهارگانه، طاق‌های چشمه‌ای و غیره از شگفتی‌های معماری این مسجد هستند. نام یوسف اصفهانی، معمار برجسته ایرانی، به عنوان سازنده طاق مسجد جامع اصفهان، در تاریخ ثبت شده است.
بخش‌های مسجد جامع اصفهان
در گذر زمان برخی از بخش‌های مسجد جامع اصفهان تخریب شده‌اند، اما با تلاش و همت مرمتگران، به شکوه اولیه خود بازگشته‌اند. در ادامه برخی از قسمت‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
گنبد نظام‌الملک
این گنبد جنوبی و چهل ستون‌های اطراف آن در سال‌های ۴۶۵ تا ۴۸۵ هجری قمری به دستور ملک شاه سلجوقی و وزیر نامدارش، خواجه نظام‌الملک ساخته شده است.
گنبد تاج‌الملک
گنبد تاج‌الملک که معروف به گنبد خاکی است، در سال ۴۸۱ هجری قمری به همت ابوالغنائم تاج‌الملک، یکی از وزرای سلجوقی بنا شده است و با نقوش هندسی و گره‌چینی‌های چشم نواز نظر هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند.
ایوان درویش
در ضلع شمالی مسجد جامع اصفهان ایوان درویش بر عظمت این بنای تاریخی می‌افزاید. این ایوان که به صفه درویش نیز شهرت دارد، در قرن ششم هجری ساخته شده و دارای یک کتیبه گچ بری متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی است.
ایوان صاحب
در جنوب مسجد جامع اصفهان ایوان صاحب قرار دارد که به صفه صاحب مشهور بوده و یادگاری از دوران شکوه و جلال سلجوقیان است. هنرمندان قراقویونلو و صفوی، با ظرافت و خلاقیت خود، نقوش و کتیبه‌های زیبایی به این ایوان افزوده‌اند.
ایوان استاد
ایوان استاد، یادگاری از دوران سلجوقی، در گذر زمان و در دوره صفوی با کاشی‌کاری‌های نفیس و خطوط ثلث و نستعلیق، جانی دوباره گرفته است. این ایوان، گویی نگینی در غرب مسجد جامع اصفهان می‌درخشد و هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
ایوان عمر
ایوان عمر، در بخش شرقی مسجد با ستون‌های آجری و مقرنس‌های چشم‌نواز، یادآور هنر و معماری دوره آل مظفر در قرن هشتم هجری است.
ایوان شاگرد
ایوان شاگرد دیگر ایوان مسجد جامع اصفهان، در ضلع شرقی قرار دارد. اگرچه این ایوان از کاشی‌کاری بی‌بهره است، اما مقرنس‌های آجری آن، ظرافت و مهارت معماران ایرانی را در آن دوران به نمایش می‌گذارد.
شبستان زمستانی
شبستان زمستانی مسجد جامع اصفهان، یادگاری از دوران تیموریان با نام‌های بیت الشتاء و شبستان عماد، گویی رازگوی تاریخ و هنر است. ستون‌های باشکوه کوتاه و قطور و اتاق‌های خیمه‌ای شکل این شبستان، فضایی روحانی و آرامش‌بخش را برای عبادت و راز و نیاز فراهم می‌کند.
شبستان یا مسجد اولجایتو
در شمال ایوان استاد، شبستان کوچکی قرار دارد که به نام مسجد یا محراب اولجایتو شناخته می‌شود. ساخت این محراب به سال ۷۱۰ هجری قمری و زمان سلطنت سلطان محمد خدابنده ایلخانی مشهور به اولجایتو باز می‌گردد. این پادشاه مغول، یکی از بزرگ‌ترین علاقه‌مندان به هنر و معماری بود و اقدامات بسیاری در این زمینه انجام داد.
هتل‌های نزدیک مسجد جامع اصفهان
اصفهان شهر گنبد‌ها و مناره‌ها، با هتل‌های متعدد و متنوع، پذیرای گردشگران از سراسر جهان است. اگر می‌خواهید در سفر به این شهر تاریخی، در نزدیکی مسجد عتیق اقامت کنید و دسترسی راحتی به این بنای باشکوه داشته باشید، هتل‌های نزدیک مسجد جامع اصفهان مانند هتل‌های سنتی ابن سینا، طلوع، سپاهان، آسمان و ستاره، گزینه‌های ایده‌آلی برای شما هستند.
سنگاب‌های مسجد جامع اصفهان
سنگاب، ظرف سنگی بزرگی است که در گذشته برای وضو گرفتن و آشامیدن در حیاط مساجد قرار می‌گرفت. سنگاب‌های مسجد جامع اصفهان با قدمت تاریخی خود، هر کدام قصه‌ای از هنر و تاریخ را روایت می‌کنند. در مسجد جامع اصفهان چهار سنگاب (دو سنگاب اصلی و دو سنگاب کوچک) وجود دارد که عبارت‌اند از:
- سنگاب ایوان درویش در ضلع شمالی مسجد
- سنگاب ایوان صاحب در ضلع جنوبی مسجد
- سنگاب حیاط مسجد عتیق
- سنگاب روبه‌روی ایوان غربی مسجد
ارزش‌های معماری مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان، تجربیات هزار ساله مسجدسازی به‌ویژه خلق طرح مسجد ایرانی را در بردارد. به همین لحاظ می‌توان بسیاری از سبک‌های تاریخ معماری ایران و کشور‌های همسایه را در آن شناسایی کرد. برخی از ارزش‌های معماری مسجد جامع اصفهان شامل موارد زیر می‌شود:
- ایجاد انواع جرز‌های آجری تزیین شده با نقوش هندسی
- ستون‌های آجری با مقاطع مختلف از جمله فرم‌های دوبخشی و سه‌بخشی و چهاربخشی که از ترکیب دایره‌ها به‌دست می‌آید
- طاق و چشمه‌های پوششی در انواع روش‌های اجرایی
- ایوان‌های چهارگانه با تزیینات متفاوت در هرکدام
- گنبد‌های عظیم با روش‌های ابداعی به‌صورت دو پوسته پیوسته
- نما‌های موزون و تزیین شده در اطراف حیاط
بدین ترتیب ترکیب نهایی، مجموعه بی‌نظیری را تشکیل می‌دهد که می‌توان به آن تاریخ پیوسته و دایرة‌المعارف معماری ایران و برخی دیگر نقاط به‌ویژه آسیای میانه اطلاق کرد.
مسجد جامع (مسجد جامع عتیق) اصفهان
- هتل سران اصفهان با فاصله 4 دقیقه
- هتل بوتیک هنر اصفهان با فاصله 6 دقیقه
- هتل صوفی اصفهان با فاصله 6 دقیقه
ساعات بازدید و بلیط مسجد جامع اصفهان
ساعات بازدید و بلیط مسجد جامع اصفهان به این صورت است که برای بازدید از این مسجد تاریخی، می‌توانید هر روز هفته از ساعت ۹ صبح تا ۱1 ظهر و ۱3 تا ۱۶ به این مکان مراجعه کنید و هزینه کمی بابت این کار بپردازید.
پرسش‌های متداول
در ادامه به بررسی چند سوال متداول در رابطه با مسجد جامع اصفهان می‌پردازیم:
مسجد جامع اصفهان کجاست؟
مسجد جامع اصفهان در میدان قیام، خیابان علامه مجلسی واقع شده است.
قدمت مسجد جامع اصفهان به چه زمانی بازگردد؟
درباره تاریخچه دقیق ساخت مسجد جامع اختلاف‌نظر‌هایی وجود دارد. برخی مورخان معتقدند که ساخت این مسجد به قرون اولیه هجری و زمان عباسیان بازمی‌گردد. در حالی که برخی دیگر، ساخت آن را به دوره آل بویه در قرن چهارم هجری نسبت می‌دهند. در دوره صفوی نیز، تعمیرات و الحاقات جدیدی به مسجد جامع اصفهان صورت گرفت.
چی ساعاتی می‌توانیم از مسجد جامع اصفهان بازدید کنیم؟
همه‌روزه می‌توانید از مسجد جامع اصفهان بازدید کنید. ساعات بازدید مسجد از ۹ تا ۱۱ در نوبت صبح و از ۱۳ تا ۱۶ در نوبت بعد از ظهر است.
بلیط بازدید مسجد جامع اصفهان چقدر است؟
بلیط ورودی مسجد جامع اصفهان (سال ۱۳۹۹) برای گردشگران داخلی بهایی معادل پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی بهایی برابر با ۵۰ هزار تومان دارد.
مسجد جامع اصفهان چند محراب دارد؟
مسجد عتیق اصفهان دارای ۱۴ محراب است. سه مورد آن تزیینات گچ بری، ۵ محراب کاشی کاری و ۶ محراب باقیمانده هم سنگ کاری شده‌اند.
