دخمه زرتشتیان یزد، آیین‌ های راز آلود تدفین باستانی

دخمه زرتشتیان یزد مکانی در ۱۵ کیلومتری یزد است که به‌نام‌هایی همچون برج خاموشان و برج سکوت شناخته می‌شود. دخمه در لغت به معنای مکانی تنگ و تاریک بوده و از گذشته به‌عنوان مکانی ترسناک شناخته می‌شد. در گذشته زرتشتیان از دخمه‌ها به‌عنوان جای مردگان استفاده می‌کردند. هدف آن‌ها از قرار دادن مردگان در دخمه‌های طبقه‌طبقه بوده که هر طبقه آن مخصوص مردان، زنان و حیوانات به منظور جلوگیری از ریختن خون اجساد داخل خاک بود. پس از اینکه اجساد توسط لاشخورها خورده می‌شدند، استخوان آن‌ها در چاهی ریخته و دفن می‌شد. همچنین لازم است بدانید که، قدمت دخمه زرتشتیان یزد به 150 سال قبل نیز باز می گردد.

دخمه زرتشتیان یزد کجاست؟

دخمه زرتشتیان یزد بر بلندای کوهی رسوبی با ارتفاع متوسط به نام کوه دخمه قرار دارد. این کوه در فاصله ۱۵ کیلومتری از جنوب شرقی یزد واقع است و در اطراف منطقه‌ای به نام صفائیه قرار دارد. مسیر این دخمه از راه‌های گوناگونی قابل دسترسی است و علاوه‌بر ماشین شخصی، پایانه‌های مسافربری شهدای محراب فجر فرهنگیان و شهدای محراب ملاصدرا، به‌راحتی می‌توانند شما را به مقصد برسانند.

• آدرس دخمه زرتشتیان یزد: یزد، ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد، منطقه صفائیه، انتهای بلوار شهیدان اشرف، کوه دخمه

ساعت بازدید دخمه زرتشتیان یزد

بازدید از دخمه زرتشتیان یزد در نیمه اول سال از ساعت ۸ صبح تا ۱۹ و در نیمه دوم سال از ساعت ۸ صبح تا ۱۷ امکان‌پذیر است.

دخمه چیست؟

واژه “دخمه” در اصل ترکیبی از “دخ” و “خنه” به معنای “دژخانه” است که به مفهوم “سرای پلید” اشاره دارد. این واژه در طول زمان و در دوره‌ها و کتاب‌های مختلف، معانی متفاوتی به خود گرفته است. در کتاب اوستا و زبان فارسی، “دخمه” و در زبان پهلوی “دخمک” گفته می‌شد که به معنای “داغ‌گاه” بوده است.

تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد

دخمه‌ها در ابتدا مکان‌هایی بودند که افراد در آن‌جا اجساد درگذشتگان را می‌سوزاندند. با روی کار آمدن دین زرتشت و گناه شمرده شدن سوزاندن مردگان، کاربرد دخمه‌ها تفاوت پیدا کرد. با اینکه در دین زرتشت سوزاندن اجساد ناپسند بود، اما دخمه‌ها همچنان با کاربردی متفاوت، مکانی برای مردگان محسوب می‌شدند. زرتشتیان با اعتقادات خاص خود در ارتباط با دنیای پس از مرگ، دخمه‌ها را دادگاه یا دوزگه نیز می‌نامیدند. تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد ریشه در عقاید و باورهای این مذهب در مورد مرگ داشت.

زرتشتیان مرگ را شروعی برای مبارزه با شیاطین و اهریمنان می‌دانستند. بنابراین دخمه‌ها را به‌عنوان مکانی سرشار از اهریمن و پلیدی می‌ساختند و اجساد را آن‌جا قرار می‌دانند تا به مبارزه با اهریمن، به دور از محل زندگی مردم عادی بپردازند‌. از سوی دیگر زرتشتیان اعتقاد راسخی در ارتباط با پاکی و قداست خاک داشتند. آن‌ها خاک را به دور از پلیدی و ناپاکی می‌دانستند و مردار را عاملی برای آلوده شدن آن محسوب می‌کردند. بنابراین اموات را داخل دخمه‌ها به‌عنوان گورستان قرار می‌دادند تا خاک، پاکی خود را از دست ندهد.

این اعمال و عقاید تا دهه ۵۰ در شهرهایی همچون یزد که جمعیت زرتشتی زیادی داشت، ادامه پیدا کرد؛ اما با روی کار آمدن رضا خان همه‌ افراد، حتی زرتشتی‌ها از رها کردن اجساد در دخمه‌ها منع شدند. رضا خان دستور داد که پیروان همه ادیان باید اجساد و مردگان خود را دفن کنند، در غیر این ‌صورت مجازات خواهند شد. پس از گذشت سال‌ها، این روش دیگر در جایی به‌کار برده نمی‌شد و اکثر دخمه‌ها در نهایت به جایی برای بازدید گردشگران و باستان‌شناسان درآمدند.

معماری و ساختار دخمه زرتشتیان یزد

دخمه‌ها با معماری خاص ساخته می‌شدند، به‌صورتی که دسترسی پرندگان مردارخوار و نور آفتاب را فراهم کنند. این مکان‌ها معمولاً در ارتفاع بالا و حدود ۱۰۰ متر بودند و انسان‌ها برای ورود به آن‌ها از نردبان و پله استفاده می‌کردند‌. به‌ دلیل قداست خاک، دخمه‌ها مطلقاً از سنگ ساخته می‌شدند و اجساد را هم به همین تخته سنگ‌ها می‌بستند. پرندگان گوشت‌خوار که در ارتفاعات بالا بودند، وارد دخمه شده و از جسم اجساد تعذیه می‌کردند و نور آفتاب هم به‌طور مستقیم به آن‌ها می‌تابید. بنابراین اجساد به‌سرعت تجزیه می‌شدند و استخوان‌های آن‌ها روی تخته سنگ‌ها باقی می‌ماند. در نهایت این استخوان‌ها نیز در محلی به‌ نام استودان دفن می‌شدند.

دخمه زرتشتیان یزد به شکل برجی بلند و سنگی، روی کوه دخمه ساخته شد. این دخمه همانند سایرین، شکلی تقریباً استوانه‌ای داشت و از درون به چندین بخش دایره‌ای یا ۴ حلقه متحدالمرکز تقسیم می‌شد. اجساد مردان، زنان و کودکان در این حلقه‌ها جای متفاوت داشتند. قسمت بیرونی حلقه مخصوص مردان، قسمت میانی مخصوص زنان و قسمت مرکزی مخصوص کودکان بود. ساخت این دخمه‌ها در هر جایی معماری تقریباً یکسان و مطابق آداب‌ و‌ رسوم خاصی داشت. به‌طور کلی دخمه‌ها شامل جاده، دربی از جنس سنگ یا آهن، کتیبه، حلقه‌های داخلی و استودان بودند و ساخت هر کدام از قسمت‌های دخمه با هدف خاصی همراه بود.

• مسیر ورود به دخمه: هر فردی امکان ورود به دخمه را نداشت و تنها نساسالار یا مسئولان دخمه و افراد صاحب عزا امکان ورود به آن را داشتند. بنابراین جاده دخمه برای راحتی ورود و خروج این افراد ساخته شد.

• درب دخمه: دخمه‌ها در ابتدا بدون درب ساخته می‌شدند، اما این موضوع باعث می‌شد که هر حیوانی به این مکان دسترسی داشته باشد و حتی اجساد را به خارج دخمه بکشاند. پس از مدتی با ساخت درب، این مشکل حل شد و تنها پرندگان به اجساد دسترسی داشتند.
• کتیبه: کتیبه‌هایی که معمولاً بالای درب نصب می‌شدند، در مورد بخش‌های گوناگون دخمه، اطلاعات مهمی برای نساسالار و سایر افراد داشتند.

• استودان: این مکان چاهی بود که برای دفن استخوان‌های عاری از گوشت مردار ساخته شده بود. این چاه با روش‌های خاصی در اطراف با ماسه و شن پوشانده می‌شد تا از گسترش بیماری و آلودگی جلوگیری شود

مراسم خاکسپاری زرتشتیان یزد

آغاز مرگ: در آیین زرتشتیان، پس از مرگ یک شخص همه لباس سفید به تن می کنند و کسی عزا داری نمی کند زیرا آنان مرگ را به معنی پایان نمی دانند.

رسیدن به خیله‌ها: در آیین زرتشتی، جسد شخص مرده به نام نسا خوانده می‌شود و فردی که مسئول انتقال جسد از خانه به محل مخصوص است، نساکش نام دارد. در هر روستا، مکانی به نام خیله وجود دارد که مخصوص همان روستا است. جسد مرده‌ها از خانه به این مکان منتقل می‌شوند. خیله‌ها علاوه بر این وظیفه، به عنوان مکانی برای استراحت اطرافیان و مهمانان نیز به کار می‌روند، زیرا مسیر از روستا تا دخمه بسیار طولانی است.

ورود جسد به خیمه: س از برگزاری مراسم‌های سوگواری، جسد به فردی به نام سالار سپرده می‌شود. سالار مسئولیت انتقال جسد به دخمه را بر عهده دارد. او پس از رساندن جسد به دخمه، کفن آن را باز کرده و سپس دخمه را ترک می‌کند. در نهایت، پرندگان در مدت زمان کوتاهی تمام بقایای نسا را از بین می‌برند و اثری از آن باقی نمی‌گذارند.

پاکسازی دخمه: پس از آنکه جسدها به طور کامل از بین رفتند و تعداد بقایای اجساد به ده یا دوازده نفر رسید، مسئول دخمه استخوان‌های باقی‌مانده را جمع‌آوری کرده و درون استودان قرار می‌دهد. همچنین باید بدانید که در دوره‌های معین، دخمه‌ها با استفاده از آهک و گوگرد پاکسازی می‌شوند. در جریان این پاکسازی، استخوان‌های باقیمانده به خاکستر تبدیل شده و در نهایت با باران شسته می‌شوند، به این ترتیب هیچ اثری از آنان باقی نمی‌ماند.

نکات بازدید از دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد از سال ۱۳۸۴ جزو آثار ملی کشور به‌حساب می‌آید. بنابراین هنگام ورود به این مکان باید از انجام حرکاتی که موجب آسیب به این مکان باستانی و موجب بی احترام به زرتشتیان می‌شود، خودداری کرد. نوشتن یادگاری یا وارد کردن ضربه به در و دیوار مکان نیز ممنوع است. از طرفی بافت این دخمه قدیمی و مربوط سال‌ها پیش بوده است و امکان سستی دیوارها و ریزش آن‌ها وجود دارد. اگر مشکلات حرکتی دارید و عبور از مکان‌های ناهموار و پر پیچ‌و‌خم با پله‌های زیاد برای شما سخت است، دخمه مکان مناسبی برای شما نخواهد بود.

بهترین زمان بازدید از دخمه زرتشتیان یزد

از آن‌جایی که یزد آب‌وهوای کویری و گرم دارد و دخمه نیز در ارتفاع نسبتاً زیاد واقع است، بهتر است پاییز و زمستان یا نهایتاً اوایل بهار را برای بازدید از این مکان انتخاب کنید. از طرفی وجود دخمه در مکانی خشک و دور از محل زندگی عموم مردم، موجب می‌شود سرمای هوا نیز در آن‌جا بیش‌تر از داخل شهر حس شود، پس پیش از مراجعه حتماً مراقب آب‌و‌هوا باشید.

جاهای دیدنی نزدیک دخمه زرتشتیان یزد

برخی از جاهای دیدنی یزد که در نزدیک دخمه زرتشتیان واقع شده است، عبارت اند از:

• میدان امیر چخماق یزد: شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، میدان امیر چخماق
• باغ دولت آباد یزد: خیابان شهید رجایی در محله چهار منار داخل کوچه فردوسی یا حسینیه فردوس
• خانه نواب وکیل یزد: خیابان امام خمینی، بوستان فهادان
• موزه آب و آیینه یزد: خیابان آیت‌الله کاشانی، روبه‌روی پارک هفت تیر

هتل های نزدیک به دخمه زرتشتیان یزد

برخی از بهترین هتل های یزد که فاصله نسبتا کمتری با این دخمه ها دارد، می توان به موارد زیر اشاره کرد که، عبارت اند از:

• هتل پارسیان صفائیه یزد: یزد، صفائیه، خیابان تیمسار فلاحی
• هتل ارگ جدید یزد: یزد، صفائیه، بلوار شهیدان اشرف، انتهای بلوار مناجات، جنب پارک مهرآوران
• هتل راه و ما یزد: یزد، صفائیه، میدان ریاضی، بلوار ابن سینا
• هتل تهرانی یزد: یزد، میدان ابوالفضل، ابتدای بلوار جانباز
• هتل الزهرا یزد: یزد، چهارراه فرهنگیان، جنب بانک توسعه تعاون
• هتل آواسا یزد: یزد، خیابان مهدی، جنب پارک وحشی بافقی

رزرو هتل های یزد از های هتل

اگر قصد رزرو هر یک از بهترین هتل های یزد را دارید، می توانید از طریق رزرواسیون های هتل به دو روش استعلام تلفنی و آنلاین اقدام به رزرو کنید. این وب سایت نه تنها پشتیبانی 24 ساعته با کارشناسان را در اختیار مهمانان خود از لحظه اقدام به رزرو تا اقامت در هتل را قرار داده است. بلکه تخفیفات ویژه در مناسبت های خاص را به کاربران خود ارائه داده است.

سوالات متداول