دخمه زرتشتیان یزد، گورستانی باستانی

دخمه زرتشتیان یزد مکانی در ۱۵ کیلومتری یزد است که به‌نام‌هایی همچون برج خاموشان و برج سکوت شناخته می‌شود. دخمه در لغت به معنای مکانی تنگ و تاریک بوده و از گذشته به‌عنوان مکانی ترسناک شناخته می‌شد. در گذشته زرتشتیان از دخمه‌ها به‌عنوان جای مردگان استفاده می‌کردند. هدف آن‌ها از قرار دادن مردگان در دخمه‌های طبقه‌طبقه بوده که هر طبقه آن مخصوص مردان، زنان و حیوانات به منظور جلوگیری از ریختن خون اجساد داخل خاک بود. پس از اینکه اجساد توسط لاشخورها خورده می‌شدند، استخوان آن‌ها در چاهی ریخته و دفن می‌شد.

آدرس: یزد، ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد، منطقه صفائیه، انتهای بلوار شهیدان اشرف، کوه دخمه

ساعت بازدید از دخمه زرتشتیان یزد: همه روزه در پاییز و زمستان از ساعت ۸ صبح الی ۵ عصر و در بهار و تابستان از ۸ صبح تا ۱۹

تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد

دخمه‌ها در ابتدا مکان‌هایی بودند که افراد در آن‌جا اجساد درگذشتگان را می‌سوزاندند. با روی کار آمدن دین زرتشت و گناه شمرده شدن سوزاندن مردگان، کاربرد دخمه‌ها تفاوت پیدا کرد. با اینکه در دین زرتشت سوزاندن اجساد ناپسند بود، اما دخمه‌ها همچنان با کاربردی متفاوت، مکانی برای مردگان محسوب می‌شدند. زرتشتیان با اعتقادات خاص خود در ارتباط با دنیای پس از مرگ، دخمه‌ها را دادگاه یا دوزگه نیز می‌نامیدند. تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد ریشه در عقاید و باورهای این مذهب در مورد مرگ داشت.

زرتشتیان مرگ را شروعی برای مبارزه با شیاطین و اهریمنان می‌دانستند. بنابراین دخمه‌ها را به‌عنوان مکانی سرشار از اهریمن و پلیدی می‌ساختند و اجساد را آن‌جا قرار می‌دانند تا به مبارزه با اهریمن، به دور از محل زندگی مردم عادی بپردازند‌. از سوی دیگر زرتشتیان اعتقاد راسخی در ارتباط با پاکی و قداست خاک داشتند. آن‌ها خاک را به دور از پلیدی و ناپاکی می‌دانستند و مردار را عاملی برای آلوده شدن آن محسوب می‌کردند. بنابراین اموات را داخل دخمه‌ها به‌عنوان گورستان قرار می‌دادند تا خاک، پاکی خود را از دست ندهد.

این اعمال و عقاید تا دهه ۵۰ در شهرهایی همچون یزد که جمعیت زرتشتی زیادی داشت، ادامه پیدا کرد؛ اما با روی کار آمدن رضا خان همه‌ افراد، حتی زرتشتی‌ها از رها کردن اجساد در دخمه‌ها منع شدند. رضا خان دستور داد که پیروان همه ادیان باید اجساد و مردگان خود را دفن کنند، در غیر این ‌صورت مجازات خواهند شد. پس از گذشت سال‌ها، این روش دیگر در جایی به‌کار برده نمی‌شد و اکثر دخمه‌ها در نهایت به جایی برای بازدید گردشگران و باستان‌شناسان درآمدند.

معماری و ساختار دخمه زرتشتیان یزد

دخمه‌ها با معماری خاص ساخته می‌شدند، به‌صورتی که دسترسی پرندگان مردارخوار و نور آفتاب را فراهم کنند. این مکان‌ها معمولاً در ارتفاع بالا و حدود ۱۰۰ متر بودند و انسان‌ها برای ورود به آن‌ها از نردبان و پله استفاده می‌کردند‌. به‌ دلیل قداست خاک، دخمه‌ها مطلقاً از سنگ ساخته می‌شدند و اجساد را هم به همین تخته سنگ‌ها می‌بستند. پرندگان گوشت‌خوار که در ارتفاعات بالا بودند، وارد دخمه شده و از جسم اجساد تعذیه می‌کردند و نور آفتاب هم به‌طور مستقیم به آن‌ها می‌تابید. بنابراین اجساد به‌سرعت تجزیه می‌شدند و استخوان‌های آن‌ها روی تخته سنگ‌ها باقی می‌ماند. در نهایت این استخوان‌ها نیز در محلی به‌ نام استودان دفن می‌شدند.

دخمه زرتشتیان یزد به شکل برجی بلند و سنگی، روی کوه دخمه ساخته شد. این دخمه همانند سایرین، شکلی تقریباً استوانه‌ای داشت و از درون به چندین بخش دایره‌ای یا ۴ حلقه متحدالمرکز تقسیم می‌شد. اجساد مردان، زنان و کودکان در این حلقه‌ها جای متفاوت داشتند. قسمت بیرونی حلقه مخصوص مردان، قسمت میانی مخصوص زنان و قسمت مرکزی مخصوص کودکان بود. ساخت این دخمه‌ها در هر جایی معماری تقریباً یکسان و مطابق آداب‌ و‌ رسوم خاصی داشت. به‌طور کلی دخمه‌ها شامل جاده، دربی از جنس سنگ یا آهن، کتیبه، حلقه‌های داخلی و استودان بودند و ساخت هر کدام از قسمت‌های دخمه با هدف خاصی همراه بود.

• مسیر ورود به دخمه: هر فردی امکان ورود به دخمه را نداشت و تنها نساسالار یا مسئولان دخمه و افراد صاحب عزا امکان ورود به آن را داشتند. بنابراین جاده دخمه برای راحتی ورود و خروج این افراد ساخته شد.
• درب دخمه: دخمه‌ها در ابتدا بدون درب ساخته می‌شدند، اما این موضوع باعث می‌شد که هر حیوانی به این مکان دسترسی داشته باشد و حتی اجساد را به خارج دخمه بکشاند. پس از مدتی با ساخت درب، این مشکل حل شد و تنها پرندگان به اجساد دسترسی داشتند.
• کتیبه: کتیبه‌هایی که معمولاً بالای درب نصب می‌شدند، در مورد بخش‌های گوناگون دخمه، اطلاعات مهمی برای نساسالار و سایر افراد داشتند.
• استودان: این مکان چاهی بود که برای دفن استخوان‌های عاری از گوشت مردار ساخته شده بود. این چاه با روش‌های خاصی در اطراف با ماسه و شن پوشانده می‌شد تا از گسترش بیماری و آلودگی جلوگیری شود.

آداب و رسوم تدفین در دخمه زرتشتیان یزد

همان ‌طور که گفته شد، در ساخت دخمه‌ها، پیروی از آداب‌‌و‌رسوم بسیار مهم و حیاتی بود. یکی از مهم‌ترین آدابی که برای ساخت مدنظر قرار می‌گرفت، تعداد میخ‌های به‌کار رفته در این دخمه‌ها بود. طبق عقیده زرتشیان، میخ‌ها به سه دسته بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم می‌شدند و به‌ ترتیب ۴، ۳۶ و ۲۶۰ عدد از این میخ‌ها در دخمه به‌کار می‌رفت. در نهایت نیز باید دورتادور این میخ‌ها سه دور با ریسمانی از جنس پنبه پوشانده می‌شد. خواندن دعا و ذکر و اجرای مراسم نیایش، از دیگر رسوم رایج بین زرتشتیان بود.

پس از اینکه زدن میخ‌ها و پوشاندن‌ آن‌ها با موفقیت به اتمام می‌رسید، افراد در وسط دخمه می‌نشستند و شروع به گفتن ذکرهایی خاص می‌کردند. پرتاب سنگ هنگام گفتن ذکر از دیگر الزامات این مراسم بود. در این مراسم نیایش، باید ۳۰۰ ذکر گفته می‌شد و با هر ذکر، یک سنگ را داخل دخمه پرتاب می‌کردند.

نکات بازدید از دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد از سال ۱۳۸۴ جزو آثار ملی کشور به‌حساب می‌آید. بنابراین هنگام ورود به این مکان باید از انجام حرکاتی که موجب آسیب به این مکان باستانی و موجب بی احترام به زرتشتیان می‌شود، خودداری کرد. نوشتن یادگاری یا وارد کردن ضربه به در و دیوار مکان نیز ممنوع است. از طرفی بافت این دخمه قدیمی و مربوط سال‌ها پیش بوده است و امکان سستی دیوارها و ریزش آن‌ها وجود دارد. اگر مشکلات حرکتی دارید و عبور از مکان‌های ناهموار و پر پیچ‌و‌خم با پله‌های زیاد برای شما سخت است، دخمه مکان مناسبی برای شما نخواهد بود.

ساعت بازدید و هزینه ورودی از دخمه زرتشتیان یزد

این مکان تاریخی همه روزه در پاییز و زمستان از ساعت ۸ صبح الی ۵ عصر و در بهار و تابستان از ۸ صبح تا ۱۹، پذیرای گردشگران بوده و هزینه ورودی آن برای گردشگران ایرانی و خارجی متفاوت است.

بهترین زمان بازدید از دخمه زرتشتیان یزد

از آن‌جایی که یزد آب‌وهوای کویری و گرم دارد و دخمه نیز در ارتفاع نسبتاً زیاد واقع است، بهتر است پاییز و زمستان یا نهایتاً اوایل بهار را برای بازدید از این مکان انتخاب کنید. از طرفی وجود دخمه در مکانی خشک و دور از محل زندگی عموم مردم، موجب می‌شود سرمای هوا نیز در آن‌جا بیش‌تر از داخل شهر حس شود، پس پیش از مراجعه حتماً مراقب آب‌و‌هوا باشید.

دخمه زرتشتیان یزد کجاست؟

دخمه زرتشتیان یزد بر بلندای کوهی رسوبی با ارتفاع متوسط به نام کوه دخمه قرار دارد. این کوه در فاصله ۱۵ کیلومتری از جنوب شرقی یزد واقع است و در اطراف منطقه‌ای به نام صفائیه قرار دارد. مسیر این دخمه از راه‌های گوناگونی قابل دسترسی است و علاوه‌بر ماشین شخصی، پایانه‌های مسافربری شهدای محراب فجر فرهنگیان و شهدای محراب ملاصدرا، به‌راحتی می‌توانند شما را به مقصد برسانند.

آدرس: یزد، ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد، منطقه صفائیه، انتهای بلوار شهیدان اشرف، کوه دخمه

جاهای دیدنی نزدیک دخمه زرتشتیان یزد

برخی ازجاهای دیدنی یزد که در نزدیک دخمه زرتشتیان یزد نیز وجود دارد، عبارت اند از:

• میدان امیر چخماق یزد
• باغ دولت آباد یزد
• خانه نواب وکیل یزد
• موزه آب و آیینه یزد
• و…

هتل های نزدیک به دخمه زرتشتیان یزد

برخی از هتل های یزد نزدیک به دخمه زردشتیان عبارت اند از:

• هتل پارسیان صفائیه یزد:
• هتل ارگ جدید یزد:
• هتل راه و ما یزد:
• هتل تهرانی یزد:
• هتل الزهرا یزد:
• هتل آواسا یزد:

سوالات متداول